Klimaatrobuust waterbeheer voor Friese zandgebieden – op zoek naar de juiste balans.
Het waterbeheer in Nederland is traditioneel gericht op het snel afvoeren van regenwater en het laag houden van slootwaterpeilen, voornamelijk in de winterperiode. Echter, klimaatverandering dwingt waterbeheerders en agrariërs om andere vormen van waterbeheer te vinden, met name om langdurige perioden van droogte in het voorjaar en de zomer op te vangen. De uitdaging is daarom om het regenwater langer vast te houden in natte perioden, en daarbij een betere balans te vinden tussen wateroverlast (voor de landbouw) en droogteschade (voor landbouw en natuur). Dit vergt maatwerk en een goede afstemming tussen verschillende stakeholders, zoals waterschap, boeren, terreinbeherende organisaties, burgers en belangenverenigingen. In dit project wordt voor de zandgronden in NO en ZO Fryslân een robuuster inrichting van waterbeheer ontwikkeld die zowel de landbouw als de natuur klimaatbestendiger maakt, oftewel minder gevoelig voor droogteschade zonder dat de schade door wateroverlast onacceptabel toeneemt.
De vraag is hoe groot het effect van het meer vasthouden van water is op hydrologie, landbouw en natuur. In Friesland zijn verschillende maatregelen al modelmatig verkend op de schaal van de gehele provincie, maar vertaling hiervan naar kleinere schaalniveaus en daadwerkelijke effecten is een lastige. Ondertussen lopen verschillende veldproeven om de effecten van water vasthouden op landbouw te bepalen. Deze projectaanvraag richt zich op het dichten van het gat tussen grootschalige modelverkenningen en praktijkproeven te dichten. Dit doen we door de effecten van verschillende maatregelen op hydrologie, landbouw en natuur te monitoren en kwantificeren. Deze informatie uit praktijkproeven op perceelschaal dient als input voor het neerschalen van de bestaande modelberekeningen. Op basis hiervan worden de resultaten van praktijkproeven geëxtrapoleerd naar grotere schaal. Hierdoor wordt ook duidelijk wat de effecten op natuur zijn. Nieuw is dat hydrologie, landbouw en natuur in ruimtelijke samenhang worden onderzocht.
Het project draagt bij aan missie C (‘Klimaatbestendig landelijk en stedelijk gebied’) door inzicht te verschaffen in de integrale effecten op landbouw en natuur van verschillende maatregelen om op gebiedsniveau meer water langer vast te houden. Hiermee sluit het project nauw aan bij het doel van MMIP C1.
Het project richt zich op het dichten van het gat tussen grootschalige modelverkenningen en praktijkproeven. Reeds verkende klimaatadaptieve watermaatregelen zijn doorgerekend voor de Friese zandgebieden op regionale schaal (Strategische Grondwaterstudie Friesland), worden doorvertaald naar de praktijk (landbouw en natuur) en getoetst aan de resultaten van pilotgebieden.
De resultaten op hoofdlijnen: ● Analyse van knelpunten en kansen m.b.t. waterbeheer met het oog op landbouwkundige en ecologische waarden voor verschillende zandgebieden in NO en ZO Friesland. ● Vergelijking tussen effectiviteit en efficiëntie van verschillende manieren van water vasthouden in bepaalde situaties m.b.t. de waterbeschikbaarheid gedurende het jaar, zowel m.b.t. de technische maatregelen (stuwen in sloten, verondiepen sloten, peilgestuurde drainage) alsook de omvang van implementatie c.q. de mate van vernatting. ● Gekwantificeerde effecten op de landbouw (agro-economisch) en natuur (ecologisch) van verschillende vormen van waterbeheer gebaseerd op vasthouden van water in het gebied. ● Kansenkaarten m.b.t. inrichting voor verschillende gebieden (met de verkregen resultaten = inzicht in effecten van verschillende maatregelen, inclusief risico op wateroverlast, uitwerking en onderbouwing van kansrijke waterbeheer-strategieën. ● Richtlijnen voor communicatie en samenwerking tussen betrokken partijen.
De belangrijkste mijlpalen (MS): MS 1 2021-4 Gebieden gekarakteriseerd: hydrologie, agronomie, ecologie MS 2 2022-2 Eerste doorrekening maatregelen afgerond MS 3 2023-4 Kansenkaarten gereed en werkwijze opgesteld
Deliverables 1. Rapport waarin de gebiedskarakterisering (kwalitatieve en kwantitatieve beschrijving hydrologie, landbouw, natuur) van twee geselecteerde gebieden is opgenomen. 2. Model(len) voor het kwantificeren van hydrologische, landbouwkundige en ecologische effecten van hydrologische maatregelen. 3. Rapport in briefvorm, waarin de selectie en modificatie van modellen is gemotiveerd. 4. Rapportage over beperkende factoren voor landbouwkundige en natuurwaarden in relatie tot hydrologische maatregelen en waterbeschikbaarheid. 5. Rapportage in briefvorm over ontwerp uitgangspunten m.b.t. nieuwe pilots. 6. Rapportage over (resultaten) lopend veldonderzoek in relatie tot modelberekeningen. 7. Rapportage in briefvorm over de geïdentificeerde knelpunten en kansen m.b.t. water conservering in het gebied: waar en op welke manier. 8. Rapportage in briefvorm, met daarin een reflectie op adequate samenwerkingsvormen voor klimaatrobuust waterbeheer op gebiedsniveau 9. Kansenkaarten voor geselecteerde gebieden in NO en ZO Friesland. 10. Leidraad voor samenwerking tussen stakeholders t.b.v. klimaatadaptief waterbeheer op gebiedsniveau. 11. Project eindrapportage 12. Artikelen voor vaktijdschriften (3) 13. Presentaties voor veldbezoek, workshop en symposium (3) 14. Presentatiemiddelen voor gastcolleges MBO, HBO, WO (2) 15. Presentaties voor studieclubs (4) en publiciteitsuitingen in de media (6)